Sanktuarium Matki Bożej Loretańskiej znajduje się na terenie diecezji warszawsko-praskiej (60 km na północny-wschód od Warszawy) i pozostaje pod opieką Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Loretańskiej, które jest jego kustoszem.
Jest ono duchowo związane z międzynarodowym sanktuarium Świętego Domu Matki Bożej w Loreto we Włoszech ̶ dom ten, przeniesiony z Nazaretu, skrywa w sobie tajemnicę Wcielenia Słowa, w którą wpisują się wszystkie tajemnice z życia Jezusa, Maryi i Józefa. Założycielem i fundatorem polskiego Loretto jest bł. ks. Ignacy Kłopotowski ̶ założyciel Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Loretańskiej, znany przede wszystkim jako opiekun ubogich oraz redaktor i wydawca katolicki. Jako proboszcz parafii Matki Bożej Loretańskiej na warszawskiej Pradze miał on styczność na co dzień z repliką Domu Świętego. Ten i zapewne jeszcze inne czynniki sprawiły, że pragnął odnowić kult loretański ̶ szeroko rozpowszechniony w XVII- i XVIII-wiecznej Polsce.
POCZĄTKI
W roku 1928 ks. Kłopotowski zakupił leśny majątek Zenówka (od dziedzica Ziatkowskiego), położony nad rzeką Liwiec w odległości ok. 60 km od stolicy. Do tego pięknego zakątka sprowadził siostry loretanki z założonego przez siebie zgromadzenia. Chciał prowadzić tu dzieła dobroczynne i stworzyć warunki do odpoczynku dla najbiedniejszych dzieci z warszawskiej Pragi i sióstr pracujących w drukarni. Już latem 1928 r. na terenie Loretto zaczęły funkcjonować letnie kolonie dla dzieci, a zimą schronisko dla bezdomnych starszych ludzi, nazwane „Domem Opieki św. Ignacego”. Ks. Kłopotowski bardzo pragnął utworzyć w tym miejscu ośrodek kultu maryjnego, ożywiając zwłaszcza kult Matki Bożej Loretańskiej, dlatego postarał się o zmianę urzędowej nazwy miejscowości na Loretto – pisane przez dwa „t” w odróżnieniu od Loreto we Włoszech.
Początkowo jeden z domów w lesie posłużył jako kaplica ze stałą obecnością Najświętszego Sakramentu, a na terenie Loretto stanęła kamienna grota, w której umieszczono figurę Matki Bożej z Lourdes i w ten sposób Maryja zaczęła odbierać należną Jej cześć. Po śmierci ks. Ignacego w 1932 r. kaplica została przeniesiona do budynku z czerwonej cegły w pobliżu groty z figurą Niepokalanej. Miejsce to zaczęło przyciągać także mieszkańców okolicznych wsi, którzy razem z siostrami wielbili Boga i prosili Maryję o Jej wstawiennictwo. Maryja opiekowała się tym miejscem także podczas drugiej wojny światowej, gdy z powodu zbliżającego się frontu siostry loretanki musiały opuścić Loretto i szukać schronienia w Korytnicy Węgrowskiej.
Po wojnie, w związku z coraz większą liczbą wiernych przybywających na modlitwę, pojawiła się potrzeba budowy nowej kaplicy. I chociaż w 1952 r. siostry otrzymały zatwierdzenie planów i rozpoczęły budowę, to jednak już rok później władze komunistyczne zatrzymały prace i rozpoczęły prześladowanie sióstr i grabienie majątku. Gdy w 1956 r. Zgromadzenie ponowiło prośbę o kontynuowanie budowy, tym razem udzielono pozwolenia jedynie na budowę klasztoru połączonego z kaplicą dla sióstr. Chociaż i teraz mocno siostrom utrudniano, to jednak kaplica w stanie surowym stanęła w roku 1959, a 19 marca 1960 r. odprawiona została w niej pierwsza Msza Święta. Dalsze wykańczanie budowy i elewacji trwało do roku 1971.
OBECNOŚĆ MARYI
Siostry prawie od początku starały się, aby kaplica w Loretto miała wizerunek Matki Bożej Loretańskiej. Pierwszą figurkę dla tego miejsca wyhaftowała s. Agnieszka Cesarska w 1932 r., drugą (wysokości 25 cm) ofiarował do kaplicy w Loretto abp Bronisław Dąbrowski i poświęcił ją osobiście 9 grudnia 1966 r. W 1981 r., w nocy z 11 na 12 grudnia, w przeddzień wprowadzenia w Polsce stanu wojennego, w ołtarzu głównym loretańskiej kaplicy stanęła figura Madonny Loretańskiej wysokości 120 cm, ufundowana przez państwa Pawliczków z Freiburga, która została wykonana w pracowni artystycznej w Mediolanie na wzór figury w Loreto włoskim. Figura ta doczekała się koronacji na prawie diecezjalnym, a dekret zezwalający wydał abp Sławoj Leszek Głódź, kończąc swoje posługiwanie w diecezji warszawsko-praskiej. Akt koronacji figury miał miejsce podczas uroczystości odpustowych w Loretto, 7 września 2008 r. ̶ dokonał jej abp Henryk Hoser SAC, nowy ordynariusz diecezji warszawsko-praskiej, natomiast uroczystej Eucharystii przewodniczył Prymas Polski kard. Józef Glemp.
Loretańskie miejsce kultu maryjnego stopniowo stawało się coraz bardziej znaczącym miejscem dla Warszawy i okolic. W Roku Maryjnym 1986/1987 Prymas Polski kard. Józef Glemp nadał kaplicy rangę sanktuarium maryjnego. Po powstaniu diecezji warszawsko-praskiej jej ordynariusz biskup Kazimierz Romaniuk wydał w 1999 r. dekret ustanawiający sanktuarium ku czci Matki Bożej Loretańskiej. Świątynia w Loretto została ustanowiona kościołem stacyjnym, w którym można było uzyskać odpust w Roku Wielkiego Jubileuszu 2000, a także 6 lat później w Roku Miłosierdzia. Wyjątkowym wydarzeniem związanym z sanktuarium loretańskim stała się peregrynacja figury Matki Bożej Loretańskiej w Roku Wiary. Decyzją ordynariusza warszawsko-praskiego abp. Henryka Hosera SAC, 6 stycznia 2013 r. Matka Boża Loretańska wyruszyła, by nawiedzić każdy dekanat, parafię i kaplicę na terenie diecezji. Na pamiątkę tego wyjątkowego wydarzenia figura peregrynującej Maryi, uświęcona miłością i modlitwami wiernych, pozostała w bocznej kaplicy kościoła katedralnego pw. św. Floriana i św. Michała Archanioła w Warszawie na Pradze.
NOWY KOŚCIÓŁ
W tym samym Roku Wiary, w sanktuarium w Loretto, rozpoczęło się inne znaczące wydarzenie ̶ budowa nowej świątyni. Bez wątpienia jest to wyraz wielkiego zamysłu Bożej Opatrzności i działania Maryi oraz… realizacja nieśmiałych pragnień sióstr loretanek. Myśli o rozbudowie sanktuarium pojawiały się wraz ze zwiększającym się napływem pielgrzymów. Dotychczas wierni modlili się w niewielkiej kaplicy zakonnej, a na większe uroczystości był przygotowywany ołtarz polowy. Siostry rozpatrywały możliwość rozbudowy i ulepszenia infrastruktury mieszkalnej na pobyty gości w Loretto, nie myślały jednak, że Pan Bóg przyśle im ludzi o wielkich sercach, którzy zapragną zbudować w tym miejscu nowy dom Matce Bożej (na trwałe w pamięci utrwalą się imiona fundatorów Reginy Katner i Andrzeja Jaczewskiego, prezesów firmy Ebejot z Warszawy). W połowie 2013 r. rozpoczęło się dzieło budowy świątyni. Po pięciu latach nowy kościół został pobłogosławiony podczas uroczystości odpustowych (10 września 2010 r.), na które przybyło około 15 tys. pielgrzymów i kilkudziesięciu kapłanów. Odbywały się one pod hasłem: Matko Kościoła, zjednocz nas w swoim domu, a przewodniczył im ordynariusz warszawsko-praski bp Romuald Kamiński. Podczas obrzędu pobłogosławienia świątyni w mensie ołtarza zostały umieszczone relikwie bł. ks. Ignacego Kłopotowskiego.
Loretto nawiedza wielu pielgrzymów, którzy bardzo licznie przybywają tu zwłaszcza we wrześniu na odpust. Na tę uroczystość od 1987 r. do sanktuarium przybywają coraz to liczniejsze piesze pielgrzymki z pobliskich dekanatów pod przewodnictwem swoich duszpasterzy, a także pielgrzymi z odległych miejscowości. Od roku 2016, w którym zgromadzenie obchodziło 150. rocznicę narodzin i chrztu bł. ks. Ignacego Kłopotowskiego, do Loretto przychodzi także trzydniowa piesza pielgrzymka, która wyrusza z katedry sąsiedniej diecezji drohiczyńskiej.
